(TITC) – Con Moong theo tiếng địa phương nghĩa là con thú. Hang Con Moong được phát hiện vào năm 1974 và khai quật lần đầu vào năm 1976. Hang có hình tang trống, hai cửa thông nhau, chiều dài khoảng 40m, chỗ rộng nhất lòng hang đạt 9m. Phần nền trước cửa hang tương đối bằng phẳng, khô ráo, có nhiều khối đá lớn từ vòm rơi xuống. 

Hang Con Moong trải qua 4 giai đoạn phát triển văn hóa, gồm giai đoạn trước Sơn Vi sang Sơn Vi đến văn hóa Hòa Bình – Bắc Sơn và Đa Bút. Kết quả nghiên cứu carbon và phóng xạ các lớp trên, độ từ cảm, tập trầm tích ở hang Con Moong và so sánh tương thích văn hóa với các di chỉ khảo cổ học khác cho thấy niên đại sớm nhất của hang Con Moong được dự đoán từ khoảng 40.000 – 60.000 năm trước.

Theo các nhà sử học, hang Con Moong có địa tầng dày trung bình 9,5m với 10 lớp có cấu trúc khác nhau. Các nhà khoa học đã tìm thấy nhiều công cụ lao động, xương cốt động vật, vỏ nhuyễn thể, nhiều công cụ mảnh tước chế tác bằng đá quartz cùng các di vật như rìu, dao, nạo, chày, cối… bằng đá do người tiền sử chế tạo ra để phục vụ công việc hái lượm, săn bắn, trồng trọt. Đặc biệt việc phát hiện ra những ngôi mộ cổ tập trung tại một khu vực trong hang cũng minh chứng nơi này từng là khu mộ táng của người tiền sử.

Bên cạnh giá trị văn hóa, hệ thống rừng nguyên sinh quanh khu vực hang Con Moong cũng rất phong phú, bao gồm nhiều cây gỗ quý có đường kính lớn. Đây cũng là nơi cư trú của nhiều loài động vật hoang dã như: khỉ, gấu, hoẵng, nai rừng…

Trong quá trình khai quật hang Con Moong, các nhà khoa học đã phát hiện thêm hàng loạt hang mới, có mối quan hệ với hang Con Moong trong bối cảnh tiền sử Việt Nam và khu vực Đông Nam Á, như: hang Lai, hang Lý Chùn, hang Bố Giáo, hang Diêm, hang Mang Chiêng, hang Mộc Long, hang Mái đá Mộc Long và di tích đất đắp núi Đầu Voi.

Với những giá trị tiêu biểu, di tích khảo cổ hang Con Moong và các di tích phụ cận đã được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng là di tích quốc gia đặc biệt vào năm 2015.

Phạm Phương